Biển lửa Hormuz: Căng thẳng Israel - Iran leo thang, nguy cơ khủng hoảng dầu mỏ toàn cầu

Căng thẳng Trung Đông bùng phát: Mỹ không kích cơ sở hạt nhân Iran, Hormuz đứng trước bờ vực bị phong tỏa. Giữa lúc các cuộc tấn công của Israel tại Dải Gaza và lãnh thổ Iran vẫn đang tiếp diễn, quyết định chưa từng có tiền lệ của Tổng thống Mỹ Donald Trump khi ra lệnh không kích ba cơ sở hạt nhân của Iran đã khiến nguy cơ bùng nổ một cuộc chiến khu vực tại Trung Đông trở nên hiện hữu hơn bao giờ hết. Cuối tuần qua, quân đội Mỹ đã tiến hành các cuộc tấn công trực tiếp đầu tiên nhằm vào Iran kể từ sau Cách mạng Hồi giáo năm 1979 – sự kiện đánh dấu sự sụp đổ của vị vua thân phương Tây Mohammad Reza Pahlavi. Phản ứng trước hành động này, Tehran tuyên bố sẽ đáp trả, khiến cộng đồng quốc tế lo ngại tình hình có thể leo thang nhanh chóng. Tại Hội nghị Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC) diễn ra ở Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ vào Chủ nhật, Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi khẳng định Mỹ đã "vượt qua một lằn ranh đỏ rất lớn" khi tấn công trực tiếp vào các cơ sở hạt nhân chiến lược của nước này. Một trong những kịch bản đáp trả mà Iran đang cân nhắc là phong tỏa Eo biển Hormuz – tuyến hàng hải chiến lược vận chuyển khoảng 1/5 sản lượng dầu thô toàn cầu (khoảng 20 triệu thùng/ngày) và phần lớn lượng khí gas hoá lỏng xuất khẩu của thế giới. Nếu xảy ra, điều này sẽ ngay lập tức khiến giá năng lượng toàn cầu tăng vọt.

Eo biển Hormuz – Huyết mạch năng lượng toàn cầu. Eo biển Hormuz nằm giữa Iran và bán đảo Ả Rập, kết nối Vịnh Ba Tư với Vịnh Oman và mở ra Biển Ả Rập. Ở điểm hẹp nhất, eo biển chỉ rộng khoảng 33km, với làn tàu chạy chỉ vỏn vẹn 3km mỗi chiều, khiến nơi đây dễ bị tấn công hoặc phong tỏa. Kể từ sau khi Israel bất ngờ tiến hành loạt không kích sâu vào lãnh thổ Iran hôm 13/6, giới giao dịch năng lượng toàn cầu đã đặt eo biển này vào tình trạng báo động cao độ. Dù đến nay chưa có gián đoạn nào trong hoạt động hàng hải, nhưng xung đột leo thang đã khiến chi phí vận tải biển tăng chóng mặt. Công ty tình báo vận tải Xeneta cho biết, giá cước trung bình theo hợp đồng giao ngay đã tăng 55% chỉ trong một tháng qua tính đến thứ Sáu vừa rồi. Iran có thể đóng cửa eo biển Hormuz không? Trong quá khứ, Iran từng nhiều lần đe dọa đóng cửa eo biển Hormuz nhưng chưa lần nào hiện thực hóa. Tuy nhiên, lần này tình hình có vẻ nghiêm trọng hơn. Theo kênh Press TV của Iran, Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao sẽ là cơ quan đưa ra quyết định cuối cùng. Một thành viên của Ủy ban An ninh Quốc gia Quốc hội Iran – ông Esmail Kosari – cho biết: "Quốc hội đã đồng thuận rằng chúng ta nên đóng eo biển Hormuz, nhưng quyết định cuối cùng vẫn thuộc về Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao." Khi được hỏi trực tiếp về khả năng đóng cửa tuyến đường biển chiến lược này, Ngoại trưởng Araghchi né tránh câu trả lời và chỉ nói rằng: "Iran có nhiều phương án để đáp trả." Trong lần phát biểu đầu tiên kể từ sau các cuộc không kích của Mỹ, Lãnh tụ Tối cao Ayatollah Ali Khamenei lên án Israel đã “phạm sai lầm nghiêm trọng” và tuyên bố nước này “phải bị trừng phạt”, song không đề cập cụ thể đến Mỹ hay Eo biển Hormuz. Nếu Iran phong tỏa, điều gì sẽ xảy ra? Nếu quyết định được đưa ra, Iran có thể rải thủy lôi trên tuyến hàng hải hoặc dùng lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC) để tấn công và chiếm giữ các tàu thương mại, tương tự cách họ từng làm trong quá khứ. Trong cuộc chiến Iran – Iraq những năm 1980, hai bên từng tiến hành “Chiến tranh tàu chở dầu” tại Vịnh Ba Tư, khi Iraq nhắm vào tàu Iran còn Iran phản công bằng cách tấn công cả tàu thương mại của Saudi Arabia, Kuwait và thậm chí cả tàu hải quân Mỹ. Năm 2023, Iran từng bắt giữ tàu chở dầu Advantage Sweet – được Chevron thuê – tại Vịnh Oman và chỉ thả sau hơn một năm giam giữ.

Tác động tới kinh tế toàn cầu. Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ Marco Rubio hôm Chủ nhật đã kêu gọi Trung Quốc gây áp lực buộc Iran không nên đóng cửa eo biển Hormuz sau khi Washington tiến hành không kích các cơ sở hạt nhân của Tehran. Trả lời trên Fox News, Rubio cho rằng: “Nếu họ làm vậy, đó sẽ là hành động tự sát kinh tế. Chúng tôi có các phương án để ứng phó, nhưng các quốc gia khác cũng nên lo ngại vì điều này sẽ gây tổn hại nghiêm trọng đến nền kinh tế của họ.” Trước mắt, phong tỏa eo biển sẽ buộc các quốc gia vùng Vịnh – vốn đang chỉ trích gay gắt Israel – phải tham chiến để bảo vệ lợi ích thương mại. Đặc biệt, Trung Quốc – quốc gia tiêu thụ tới 90% lượng dầu xuất khẩu của Iran (khoảng 1,6 triệu thùng/ngày) – cũng sẽ bị ảnh hưởng nặng nề. Theo Goldman Sachs, nếu Hormuz bị phong tỏa, giá dầu có thể vượt mốc 100 USD/thùng. Điều này sẽ đẩy chi phí sản xuất tăng cao, ảnh hưởng đến giá tiêu dùng toàn cầu, đặc biệt là các mặt hàng tiêu tốn nhiều năng lượng như thực phẩm, hóa chất và hàng may mặc. Nhiều nền kinh tế nhập khẩu dầu trên thế giới có thể đối mặt với lạm phát gia tăng và tăng trưởng chậm lại. Các ngân hàng trung ương vì vậy có thể trì hoãn kế hoạch cắt giảm lãi suất. Lịch sử cho thấy gián đoạn năng lượng thường không kéo dài. Tuy nhiên, các đợt gián đoạn nguồn cung dầu toàn cầu trong quá khứ thường chỉ gây ảnh hưởng tạm thời. Trước cuộc chiến vùng Vịnh lần hai năm 2003, giá dầu từng tăng tới 46% chỉ trong vài tháng cuối năm 2002, nhưng lại nhanh chóng giảm mạnh trước khi chiến dịch quân sự của Mỹ bắt đầu. Tương tự, cuộc xâm lược Ukraine của Nga vào tháng 2/2022 đã khiến giá dầu vọt lên 130 USD/thùng, song đến giữa tháng 8, giá đã trở về mức trước chiến tranh – khoảng 95 USD. Nguyên nhân chính là do khi đó thế giới vẫn còn năng lực sản xuất dự phòng và giá dầu tăng cao đã khiến nhu cầu tiêu thụ giảm sút.

Quyết định không kích Iran của Mỹ và nguy cơ đóng cửa eo biển Hormuz đang đặt Trung Đông vào tình thế “nghẹt thở”. Nếu căng thẳng không được kiểm soát, thế giới có thể chứng kiến một cuộc khủng hoảng năng lượng toàn cầu mới – với hệ quả lan rộng vượt xa phạm vi khu vực.