Vàng Trên Trái Đất: Quý Giá Đến Mức Nào Và Chúng Ta Còn Bao Nhiêu?

Hành Trình Của Vàng Từ Các Vì Sao Đến Lòng Đất: Bao Nhiêu Vàng Đã Được Khai Thác Và Bao Nhiêu Còn Lại? Vàng – kim loại nặng, quý hiếm và lấp lánh – không chỉ là biểu tượng của sự giàu có và quyền lực mà còn là dấu tích của những vụ va chạm vũ trụ khốc liệt giữa các sao neutron. Trước khi trở thành trang sức quý giá trên cổ tay, ngón tay hay trong két sắt của các ngân hàng trung ương, vàng từng là một phần của sự hỗn loạn trong không gian hàng tỷ năm trước. Nhưng vàng trên Trái Đất thực sự hiếm đến mức nào? Và chúng ta hiện đang sở hữu bao nhiêu vàng? Để trả lời những câu hỏi này, ta cần nhìn lại toàn bộ lịch sử khai thác của loài người và những gì địa chất học tiết lộ về trữ lượng ẩn sâu trong lòng đất.

Lượng vàng đã khai thác: Khối lập phương nhỏ cho một tài sản khổng lồ. Theo ước tính của Cơ quan Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ (USGS), nhân loại đã khai thác khoảng 206.000 tấn vàng (tương đương 187.000 tấn mét) từ lòng đất và sông suối kể từ thời cổ đại. Phần lớn lượng vàng này được dùng để chế tác trang sức. Tuy nhiên, Hội đồng Vàng Thế giới (World Gold Council) lại đưa ra con số cao hơn: khoảng 238.391 tấn vàng (216.265 tấn mét) đã được khai thác – đủ để nhét vào một khối lập phương có chiều dài mỗi cạnh 22 mét. Trong đó: 45% được dùng cho trang sức 22% tồn tại dưới dạng thỏi vàng và tiền xu 17% được cất giữ trong các ngân hàng trung ương

Còn lại bao nhiêu vàng có thể khai thác? Mặc dù phần lớn vàng có thể khai thác kinh tế đã được rút ra từ lớp vỏ Trái Đất, nhưng chúng ta vẫn chưa khai thác hết. Theo báo cáo mới nhất của USGS, hiện còn khoảng 70.550 tấn vàng (64.000 tấn mét) đang nằm trong các mỏ có thể khai thác hiệu quả về mặt kinh tế. Các quốc gia sở hữu trữ lượng vàng chưa khai thác lớn nhất hiện nay là: Nga Úc Nam Phi Tuy nhiên, trong năm 2024, Trung Quốc mới là quốc gia khai thác và đưa vàng ra thị trường nhiều nhất. Phân biệt giữa “trữ lượng” và “tài nguyên” vàng. Các chuyên gia địa chất chia rõ hai khái niệm: Trữ lượng (reserves): phần quặng có thể khai thác kinh tế dựa trên hiểu biết địa chất hiện có. Tài nguyên (resources): phần quặng có tiềm năng nhưng chưa đủ dữ liệu để xác định mức độ khả thi. Theo World Gold Council (sử dụng dữ liệu từ Metals Focus): Trữ lượng toàn cầu hiện là 60.370 tấn (54.770 tấn mét) Tài nguyên vàng ước tính lên đến 145.626 tấn (132.110 tấn mét) Tổng cộng, nếu tính cả lượng vàng đã khai thác và phần còn lại trong lớp vỏ, thế giới hiện sở hữu từ 277.000 đến 299.000 tấn vàng (251.000–271.000 tấn mét). Tuy nhiên, con số này vẫn mang tính ước lượng và không hoàn toàn chắc chắn. Vàng rải rác khắp nơi – nhưng khó khai thác. Ngoài các mỏ tập trung, vàng còn hiện diện dưới dạng hạt nhỏ li ti trong lớp vỏ, đặc biệt phổ biến trong đá magma và nước biển. Tuy nhiên, mật độ vàng trong lớp vỏ Trái Đất chỉ khoảng 4 phần tỷ (tức 0,004 gram mỗi tấn đá). Theo ước tính của The Royal Mint, nếu gom toàn bộ lượng vàng phân tán trong lớp vỏ, tổng khối lượng có thể lên tới 441 triệu tấn (400 triệu tấn mét). Tuy vậy, phần lớn trong số này không có giá trị khai thác về mặt kinh tế do nồng độ quá loãng. 99% vàng của Trái Đất nằm… trong lõi. Dù những con số trên đã rất lớn, chúng chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Theo các nhà địa chất, 99% lượng vàng của Trái Đất nằm trong lõi hành tinh – một kết quả tự nhiên của quá trình hình thành Trái Đất. Khi Trái Đất còn là khối vật chất nóng chảy, vàng – với mật độ nặng – đã chìm xuống lõi, cùng với sắt và nickel. Theo chuyên gia địa chất Chris Voisey (ĐH Monash, Úc), chỉ 0,5% khối lượng Trái Đất chứa vàng còn lại trong lớp vỏ, đến từ thời kỳ gọi là Late Heavy Bombardment – khi Trái Đất hứng chịu mưa thiên thạch dữ dội cách đây 4,1 đến 3,8 tỷ năm. Chính từ lượng vàng này, con người mới có thể khai thác các mỏ hiện nay. Khả năng tìm ra tất cả vàng trên Trái Đất là điều “bất khả”. Việc xác định chính xác tổng lượng vàng trên Trái Đất gần như là không thể, bởi hầu hết vàng nằm sâu trong lõi. Thêm vào đó, vàng trong lớp vỏ tồn tại với độ tập trung cực kỳ biến thiên – nơi thì tập trung cao, nơi thì gần như không có. Ngay cả lượng vàng đến từ không gian (thiên thạch rơi sau đó) cũng gần như không đáng kể. Theo ông, hiện tại tất cả vàng trên Trái Đất chỉ đang “di chuyển” thông qua các quá trình địa chất, tái tổ chức lại theo thời gian, hình thành nên những mỏ quặng mới.

Một kim loại quý hơn cả tưởng tượng. Vàng không chỉ là biểu tượng vật chất của sự giàu có, mà còn là kho báu thiên văn học – sản phẩm của những vụ va chạm vũ trụ, quá trình kiến tạo địa chất và hàng tỷ năm biến đổi. Dù con người đã khai thác hơn 200.000 tấn vàng, chúng ta mới chỉ chạm đến phần nhỏ bé của trữ lượng toàn cầu. Phần lớn vàng vẫn còn bị “nhốt kín” trong lõi Trái Đất, nằm ngoài tầm với của công nghệ hiện tại. Còn những gì có thể khai thác được đang ngày càng ít dần, biến vàng thành tài nguyên khan hiếm, cần được sử dụng và bảo tồn một cách chiến lược.